امر معلوم
فعل امر از مضارع گرفته مىشود البته نه اینچنین که صیغه اول آن از مضارع و بقیه صیغهها از صیغه اول بلکه هر کدام از صیغههاى آن از همان صیغه مضارع گرفته مىشود شش صیغه غائب و دو صیغه متکلم با درآوردن لام امر بر سر مضارع ساخته مىشود و شش صیغه مخاطب با تغییر خاصى در صیغه مضارع لذا آن هشت صیغه را امر بلام یا امر غائب و متکلم و این شش صیغه را امر به صیغه یا امر حاضر مىنامند .
صیغهها براى ساختن صیغههاى غائب و متکلم امر لام مکسورى را که به آن لام امر گویند در اول صیغههاى مضارع درآورده علامت رفع را از آخر آن مىاندازیم و براى ساختن صیغههاى مخاطب آن اولا از اول هر کدام از صیغههاى مضارع مخاطب حرف مضارع را مىاندازیم ثانیا اگر ما بعد حرف مضارع متحرک بود از همانجا امر را بنا مىکنیم و دیگر احتیاج به زیاد کردن چیزى نیست و اگر ساکن بود همزه متحرکى در اول آن مىآوریم ثالثا اگر عین الفعل مضموم بود همزه را مضموم و الا همزه را مکسور مىآوریم رابعا علامت رفع را از آخر صیغه مىاندازیم .
بنا بر این صرف صیغههاى امر از یفعل چنین است لیفعل لیفعلا لیفعلوا لتفعل لتفعلا لیفعلن افعل افعلا افعلوا افعلى افعلا افعلن لافعل لنفعل
و از یفعل چنین است لیفعل لیفعلا لیفعلوا...
افعل افعلا افعلوا...
لافعل لنفعل و از یفعل چنین است لیفعل لیفعلا لیفعلوا...
افعل افعلا افعلوا...
لافعل لنفعل دو نکته 1 لام امر را چون بعد از واو یا فاء یا ثم قرار گیرد مىتوانیم ساکن کنیم مانند
و لتنظر نفس ما قدمت لغد فلیعبدوا رب هذا البیتثم لیقضوا تفثهم و لیوفوا نذورهم و لیطوفوا بالبیت العتیق
قرآن مجید.
2 -همزه امر همزه وصل است یعنى چون صیغه امر در اثناء کلام واقع شود همزه در تلفظ ساقط مىشود و ما قبل آن به ما بعد وصل مىگردد مانندثم ارجع البصر کرتین4 الملک .
ضمائر کیفیت ضمائر فعل امر مانند مضارع است و نیز ضمائر سائر افعال یعنى ثلاثى مزید معلوم رباعى مجرد معلوم رباعى مزید معلوم و مجهول تمام این افعال مانند ضمائر ثلاثى مجرد معلوم است ماضى مانند ماضى مضارع و امر مانند مضارع البته روشن است که ضمیر در فعل معلوم ضمیر فاعل و در فعل مجهول ضمیر نائب فاعل مىباشد
پرسش و تمرین
1 - فعل امر را تعریف کنید.
2 -کیفیت اشتقاق امر از مضارع را بیان کنید.
3 -قاعده ساختن امر غائب و امر حاضر را بیان کنید .
امر صیغههاى زیر چیست یذهب یعلمون نعلم اذهب تذهبین تذهبان یذهبان یعلمن تعلمن تذهب تعلم.
5 -امر یقرء یکتب یصبر را صرف نموده صیغههاى 9 6 5 2 14 13 7 4 1 آنها امرها را معنى کنید.
6 -در سور آخر قرآن مجید ده فعل امر حاضر را که همزه آن ساقط شده باشد پیدا کنید.
7 -کیفیت ضمائر فعل امر را بیان کنید.
8 -ضمائر زیر در چه صیغههایى از مضارع و امر بکار مىروند ا ن ى هو انا نحن.
9 -در صیغههاى زیر از مضارع و امر چه ضمیرى بکار مىرود و بارز است یا مستتر 14 13 12 5 4 3 2
فصل 3 ابواب ثلاثى مجرد
باید دانست که مضارع فعل ممکن است بر یکى از سه وزن یفعل یفعل یفعل و مضارع فعل ممکن است بر یکى از دو وزن یفعل یفعل بیاید و مضارع فعل فقط بر وزن یفعل مىآید بعبارت دیگر در فعل ثلاثى مجرد معلوم به این چند گونه ماضى مضارع برخورد خواهیم کرد
1 - فعل یفعل مانند منع یمنع
2 - فعل یفعل مانند ضرب یضرب
3 - فعل یفعل مانند نصر ینصر
4 - فعل یفعل مانند سمع یسمع
5 - فعل یفعل مانند حسب یحسب
6 - فعل یفعل مانند کرم یکرم هر کدام از این اقسام ماضى مضارع را باب مىنامند بنا بر این فعل ثلاثى مجرد داراى شش باب است
پرسش و تمرین
1 اینکه مىگویند فعل ثلاثى مجرد معلوم شش باب دارد یعنى چه.
2 -ماضى و مضارع مصادر زیر را بسازید اکل خوردن از باب 3 قعود نشستن از باب 3 شهاده حاضر بودن از باب 4 ضرب زدن از باب 2 رکوع خم شدن از باب 1 سامه ناراحت شدن از باب 4 قتل کشتن از باب 3. 3 صیغههاى 14 13 7 4 1 ماضى و مضارعهاى فوق را معنى کنید.
4 -شماره ابواب زیر را معین کنید جاء یجىء فهم یفهم سال یسال عمل یعمل حلم یحلم ذهب یذهب قتل یقتل علم یعلم حسن یحسن
فصل 2 مضارع معلوم
مضارع معلوم ثلاثى مجرد از ماضى آن گرفته مىشود بدین طریق ابتدا یک یاء مفتوحه ی بر سر ماضى صیغه اول ماضى درآورده سپس فاء الفعل را ساکن و لام الفعل را مضموم مىکنیم حرکت عین الفعل مضارع نیز سماعى است و ممکن است مفتوح یا مکسور و یا مضموم باشد .
بنا بر این مضارع ثلاثى مجرد معلوم نیز سه وزن دارد یفعل یفعل یفعل مانند ذهب یذهب دارد مىرود یا خواهد رفت ضرب یضرب دارد مىزند یا خواهد زد قتل یقتل دارد مىکشد یا خواهد کشت .
صیغهها هر کدام از سه وزن فوق صیغه اول مضارع است و 13 صیغه دیگر را از صیغه اول مىگیریم بدین طریق .
صیغه دوم با اضافه کردن الف و نون مکسوره ان به آخر صیغه اول و مفتوح کردن لام الفعل یفعل یفعلان .
صیغه سوم با اضافه کردن واو و نون مفتوحه ون به آخر صیغه اول یفعل یفعلون .
صیغه چهارم با تبدیل یاء حرف مضارع به تاء یفعل تفعل .
صیغه پنجم با تبدیل یاء به تاء و مفتوح کردن لام الفعل و اضافه کردن الف و نون مکسوره ان به آخر آن یفعل تفعلان .
صیغه ششم با ساکن کردن لام الفعل و اضافه کردن یک نون مفتوحه ن به آخر آن یفعل یفعلن .
صیغه هفتم با تبدیل یاء صیغه اول به تاء یفعل تفعل .
صیغه هشتم با تبدیل یاء صیغه اول به تاء و مفتوح کردن لام الفعل و اضافه کردن الف و نون مکسوره ان به آخر آن یفعل تفعلان .
صیغه نهم با تبدیل یاء صیغه اول به تاء و اضافه کردن واو و نون مفتوحه ون به آخر آن یفعل تفعلون .
صیغه دهم با تبدیل یاء صیغه اول به تاء و مکسور کردن لام الفعل و اضافه کردن یاء و نون مفتوحه ین به آخر آن یفعل تفعلین .
صیغه یازدهم با تبدیل یاء صیغه اول به تاء و مفتوح کردن لام الفعل و
اضافه کردن الف و نون مکسوره ان به آخر آن یفعل تفعلان .
صیغه دوازدهم با تبدیل یاء صیغه اول به تاء و ساکن کردن لام الفعل و اضافه کردن یک نون مفتوح ن به آخر آن یفعل تفعلن .
صیغه سیزدهم با تبدیل یاء صیغه اول به همزه یفعل افعل .
صیغه چهاردهم با تبدیل یاء صیغه اول به نون یفعل نفعل .
وجه کنید یاء تاء همزه و نون حروف اتین را که در اول صیغههاى مضارع قرار دارند حروف مضارعه یا علامت فعل مضارع مىنامند این حروف در مضارعى که ماضى آن چهار حرفى باشد مضموم و در مضارعى که ماضى آن کمتر از چهار حرفى یا بیشتر از آن باشد مفتوح مىباشند بنا بر آنچه گذشت صرف مضارع ثلاثى مجرد معلوم چنین است .
یفعل یفعلان یفعلون تفعل تفعلان یفعلن تفعل تفعلان تفعلون تفعلین تفعلان تفعلن افعل نفعل .
و همچنین است صرف صیغههاى دو وزن دیگر یفعل و یفعل .
ضمائر الف در تثنیهها واو در جمعهاى مذکر نون در جمعهاى مؤنث یاء در مفرد مؤنث مخاطب ضمائر بارز فاعل است در صیغههاى 14 13 7 4 1 ضمیر فاعل مستتر است در صیغه 1 هو در صیغه 4 هى در صیغه 7 انت در صیغه 13 انا و در صیغه 14 نحن .
توجه کنید در فعل مضارع دو صیغه جمع مؤنث مبنى و بقیه صیغهها معرب است صیغههاى معرب بخودى خود مرفوع مىباشند علامت رفع در صیغههاى 13 7 4 1 و 14 ضمه لام الفعل و در تثنیهها جمعهاى مذکر و مفرد مؤنث مخاطب نون آخر صیغه است که به آن نون عوض رفع مىگویند .
در دو صیغه جمع مؤنث 6 و 12 نون مفتوحه ضمیر است نه علامت رفع
پرسش و تمرین
1 فعل مضارع را تعریف کنید.
2 -مضارع ثلاثى مجرد معلوم چند وزن دارد چرا.
3 -مضارع ثلاثى مجرد معلوم از چه گرفته مىشود و چگونه.
4 -صیغههاى زیر چگونه ساخته مىشوند 5. 11 8 12 6 14 13 7 4 1 نام صیغههاى تمرین فوق چیست.
6 -مضارعهاى زیر را صرف کنید یعمل یحسد یقذف یشرف یکتب یقرء یصبر.
7 -صیغههاى زیر را از یعلم معنى کنید 8. 10 3 11 8 5 2 14 13 7 4 1 کیفیت ضمائر فعل مضارع را توضیح دهید.
9 -حروف مضارعه و حرکت آنها در مضارع ثلاثى مجرد معلوم و کیفیت وقوع آنها را بیان کنید.
10 -اعراب و علامت رفع در صیغههاى مضارع به چه کیفیت است.
11 -در چه صیغههایى از مضارع لام الفعل ساکن است و جامع بین این صیغهها چیست
ماضى معلوم
ماضى معلوم ثلاثى مجرد از مصدر گرفته مىشود.
براى گرفتن آن از مصدر باید حرف زائد مصدر را اگر داراى حرف زائدى است انداخت فاء الفعل و لام الفعل را مفتوح و عین الفعل را متحرک نمود نوع حرکت عین الفعل در ماضى هر مصدر سماعى است بنا بر این ماضى ثلاثى مجرد معلوم بر یکى از این سه وزن است .
فعل فعل فعل مانند ذهاب رفتن ذهب رفت علم دانستن علم دانست حسن نیکو شدن حسن نیکو شد .
صیغهها هر کدام از سه وزن فوق خود صیغه اول است سایر 13 صیغه را از صیغه اول مىگیریم بدین ترتیب .
صیغه دوم با اضافه کردن الف به آخر صیغه اول فعل فعلا .
صیغه سوم با اضافه کردن واو به آخر صیغه اول و مضموم کردن لام الفعل فعل فعلوا .
صیغه چهارم با اضافه کردن تاء ساکنه ت به آخر صیغه اول فعل فعلت .
صیغه پنجم با اضافه کردن تا به آخر صیغه اول فعل فعلتا .
صیغه ششم با اضافه کردن نون مفتوحه ن به آخر صیغه اول و ساکن کردن لام الفعل فعل فعلن .
صیغه هفتم با اضافه کردن تاء مفتوحه ت به آخر صیغه اول و ساکن کردن لام الفعل فعل فعلت .
صیغه هشتم با اضافه کردن تما به آخر صیغه اول و ساکن کردن لام الفعل فعل فعلتما .
صیغه نهم با اضافه کردن تم به آخر صیغه اول و ساکن کردن لام الفعل فعل فعلتم .
صیغه دهم با اضافه کردن تاء مکسوره ت به آخر صیغه اول و ساکن کردن لام الفعل فعل فعلت .
صیغه یازدهم با اضافه کردن تما به آخر صیغه اول و ساکن کردن لام الفعل فعل فعلتما .
صیغه دوازدهم با اضافه کردن تن به آخر صیغه اول و ساکن کردن لام الفعل فعل فعلتن .
صیغه سیزدهم با اضافه کردن تاء مضمومه ت به آخر صیغه اول و ساکن کردن لام الفعل فعل فعلت .
صیغه چهاردهم با اضافه کردن نا به آخر صیغه اول و ساکن کردن لام الفعل فعل فعلنا .
بنا بر این صیغههاى ماضى ثلاثى مجرد معلوم چنین صرف مىشود فعل فعلا فعلوا فعلت فعلتا فعلن فعلت فعلتما فعلتم فعلت فعلتما فعلتن فعلت فعلنا .
و همینطور است صرف صیغههاى دو وزن دیگر فعل و فعل .
ضمائر از آنچه گذشت دانستیم که علامت صیغههاى ماضى ثلاثى مجرد معلوم به ترتیب عبارت است از ا و ت تا ن ت تما تم ت تما تن ت نا هر کدام از این علامتها را ضمیر مىنامند بجز ت در صیغههاى 4 و 5 که فقط علامت تانیث فاعل است نه ضمیر .
ضمیر دو صیغه 1 و 4 به ترتیب هو و هى است که چون مقدر است به آن ضمیر مستتر و سایر ضمائر را ضمیر بارز مىگویند .
ضمیر بجاى اسم مىنشیند از اینرو اگر بعد از فعلى فاعل بصورت اسم ظاهر آورده شود آن فعل خالى از ضمیر بارز یا مستتر خواهد بود مىگوییم ذهب الرجل ذهب الرجلان ذهب الرجال قالت هند قالت النساء
فاعل یا نائب فاعل یا غائب است یا مخاطب و یا متکلم به همین مناسبت فعل را در این سه حالت به ترتیب غائب مخاطب و متکلم مىنامند .
دو فعل غائب و مخاطب با مذکر یا مؤنث بودن فاعل یا نائب فاعل و نیز با مفرد یا مثنى و یا جمع بودن آن تغییر مىکند و در هر مورد صورت خاصى دارد و فعل متکلم فقط با مفرد یا غیر مفرد بودن فاعل یا نائب فاعل تغییر مىکند و داراى دو صورت است هر کدام از صور فوق را صیغه مىگویند و آن را به نام فاعل یا نائب فاعل مىخوانند مثلا مىگویند صیغه مفرد مذکر غائب صیغه مثناى مذکر غائب صیغه جمع مذکر غائب و همینطور...
از آنچه گذشت روشن شد که فعل غائب داراى شش صیغه است و فعل مخاطب نیز داراى شش صیغه و فعل متکلم داراى دو صیغه و در نتیجه هر فعل داراى 14 صیغه مىباشد .
غائب مذکر 1 مفرد 2 مثنى 3 جمع مؤنث 4 مفرد 5 مثنى 6 جمع مخاطب مذکر 7 مفرد 8 مثنى 9 جمع مؤنث 10 مفرد 11 مثنى 12 جمع متکلم 13 مفرد وحده 14 غیر مفرد مع الغیر
مباحث بخش اول
مطالب این بخش در ضمن چهار عنوان بحث مىشود که عبارتند از
1 - ثلاثى مجرد 2 ثلاثى مزید 3 رباعى 4 فعل صن .
توضیحفعل مجرد به فعلى مىگویند که در صیغه اول ماضى آن حرف زائد نباشدو فعل مزید فیه به فعلى گفته مىشود که صیغه اول ماضى آن داراى حرف زائد باشد
پرسش و تمرین1 فاعل نائب فاعل معلوم و مجهول را در جملات زیر معین کنید قرا زید الکتاب قرء الکتاب کتبت الدرس کتب الدرس اکلت فاطمه الخبز اکل الخبز شربت الماء شرب الماء عرف زید سال التلمیذ نصر على قتل الحسین ع.
2 -فعل غائب مخاطب متکلم را تعریف کرده براى هر کدام بفارسى مثال بزنید.
3 -چرا هر کدام از دو قسم غائب و مخاطب شش صیغه و متکلم دو صیغه دارد آیا در فارسى هم همینطور است توضیح دهید.
4 -شماره صیغههاى زیر چیست متکلم وحده متکلم مع الغیر مفرد مؤنث مخاطب مفرد مؤنث غائب جمع مؤنث غائب جمع مؤنث مخاطب جمع مذکر مخاطب تثنیه مذکر غائب تثنیه مؤنث مخاطب.
5 -نام صیغههاى زیر را ذکر کنید 6. 14 13 7 4 1 هر کدام از اقسام فعل معلوم و مجهول از چه گرفته مىشوند
لیست کل یادداشت های این وبلاگ
